مفاهیم و اطلاعات اولیه تولید:
تعریف هزینه:
هزینه مبلغی است که در ازای چیزی مثل کالا، خدمات، اطلاعات، مجوز و غیره پرداخت میشود. هزینه به انواع مختلفی طبقهبندی میشود مثل ثابت و متغیر، مشهود و غیرمشهود، مستقیم و غیرمستقیم، دوره‌ای و غیردوره‌ای، کنترلی و غیرکنترلی و غیره. در ادامه به هزینه های ثابت (Fixed Costs) و هزینه های متغیر (Variable Costs) میپردازیم.
(Fixed Costs) هزینه های ثابت
منظور از هزینه ثابت، هزینههایی است که ارتباطی با حجم تولید یا میزان خدمات شرکت نداشته و نخواهد داشت. بعبارت دیگر این دسته از هزینهها همیشه برای شرکت وجود خواهد داشت چه شرکت تولید نداشته باشد چه شرکت ده برابر ظرفیت تولید داشته باشد. نکته قابل توجه اینکه دلیل نامگذاری این نوع هزینه با عنوان هزینههای ثابت، به این معنا نیست که مبلغ این هزینهها یک مقدار ثابت خواهد ماند! بلکه به این معنی است که این هزینهها بدون هیچ ارتباطی با میزان تولید یا خدمات شرکت برای مجموعه وجود خواهد داشت ولی ممکن است در طول زمان مقدار این هزینه تغیراتی از بابت تورم و غیره داشته باشد.
در ادامه هزینه های ثابت را با کمک چند نکته تشریح می‌کنیم:
نکته اول: هزینه های ثابت وابسته به زمان هستند
بر اساس تعریف، هزینه‌ی اجاره‌ی سوله از نوع ثابت است چون اگر محصولی تولید نکنیم یا ده برابر ظرفیت تولید کنیم، تأثیری روی آن ندارد و مبلغ اجاره تابع آن نیست اما این را هم می‌دانیم که اجاره‌ها ثابت نمی‌مانند و سال‌به‌سال تغییر می‌کنند، یعنی هزینه های ثابت تابع زمان هستند و در محاسبات و تحلیل‌ها باید بازه‌ی زمانی مشخصی را در نظر بگیریم. به جدول زیر نگاه کنید:
| عنوان | هزینه (میلیون ریال) |
| خرید دفتر شرکت | 40000 |
| خرید زمین جهت احداث خط تولید | 50000 |
| خرید تجهیزات | 30000 |
| بیمه پرسنل (10 نفر – یک سال) | 3000 |
| حقوق پرسنل (10 نفر – یک سال) | 12000 |
تمام مواد درج شده در جدول فوق از نوع هزینه های ثابت هستند با این تفاوت که خرید دفتر شرکت، زمین و تجهیزات یک بار انجام می‌شوند (هزینههای ثابت سرمایه‌گذاری) اما بیمه پرسنل و حقوق آنها باید به‌صورت مستمر پرداخت شود و با گذر زمان هزینه‌ی آنها تغییر خواهد کرد. پس جدول فوق برای سالهای بعد به شکل زیر محاسبه خواهد شد:
| عنوان | هزینه (میلیون ریال) |
| خرید دفتر شرکت | 40000 |
| خرید زمین جهت احداث خط تولید | 50000 |
| خرید تجهیزات | 30000 |
| بیمه پرسنل (10 نفر ) | 3000 برای سال اول و برای سالهای بعد همراه با 25 % تورم سالیانه |
| حقوق پرسنل (10 نفر ) | 12000 برای سال اول و برای سالهای بعد همراه با 25 % تورم سالیانه |
نکته پایانی: گاهی به‌واسطه‌ی تغییر کردن هزینه های ثابت، افراد آنها را جزو هزینه های متغیر قلمداد می‌کنند که صحیح نیست.
نکته‌ی دوم: ثابت ماندن هزینه دلیل بر هزینه ثابت نیست!
در تکمیل نکته‌ی قبلی باید این را اضافه کنیم که صرف ثابت ماندن یک هزینه باعث نمی‌شود که آن را هزینه ثابت در نظر بگیریم. به جدول زیر نگاه کنید:
| قبض برق در | هزینه به میلیون ریال |
| آبانماه | 15 |
| آذرماه | 15 |
| دیماه | 15 |
| بهمنماه | 15 |
| اسفندماه | 15 |
| فروردینماه | 15 |
همانطور که ملاحظه میشود هزینه‌ی قبض برق برای ماه‌های آبان تا فروردین ثابت مانده است اما ثابت یا متغیر بودن هزینهها را از روی اعداد تعیین نمی‌کنیم بلکه ماهیت آنها به مهم است که به میزان تولید یا ارائه‌ی خدمات ارتباطی نداشته باشد، اما پول برق با حجم تولید ارتباط دارد و جزو هزینه های متغیر محسوب میشود. در جدول زیر پول اجاره یک هزینه ثابت است:
| اجاره | هزینه به میلیون ریال |
| آبانماه | 300 |
| آذرماه | 300 |
| دیماه | 300 |
| بهمنماه | 300 |
| اسفندماه | 300 |
| فروردینماه | 420 |
مثال‌هایی از هزینه های ثابت
بخشی از رایج‌ترین هزینه های ثابت یک واحد تولیدی در ادامه اشاره شده است که بخش اول شامل هزینههای ثابت سرمایه‌گذاری و بخش دوم شامل هزینههای مستمر (تکراری) هستند.
هزینه های ثابت سرمایه‌گذاری مثل:
- خرید زمین
- محوطه‌سازی و احداث ساختمان‌ها و سوله‌ها
- تأمین ماشین‌آلات و تجهیزات و ادوات ضروری
- هزینه‌ی نصب تابلوهای برق و سیم‌کشی
- خرید تجهیزات اداری
- خرید وسایل نقلیه
- هزینه‌ی اخذ مجوزها
- هزینههای مربوط به طراحی کارخانه
- هزینههای مربوط به تحقیقات بازار
- هزینههای مربوط به تولید آزمایشی
هزینههای مستمر مثل:
- دستمزد ثابت کارگران و پرسنل
- بیمه‌ی سالیانه‌ی کارگران و پرسنل
- بیمه‌ی حوادث برای کارخانه
- هزینه‌ی سالیانه‌ی تمدید سرویس‌های نرم‌افزاری
- هزینه‌ی کالیبراسیون و تعمیرات و نگهداری دستگاهها
هزینه های متغیر (variable costs)
هزینه های متغیر بر خلاف هزینههای ثابت به میزان تولید یا ارائه‌ی خدمات وابسته هستند، یعنی هر چقدر خروجی کارخانه بیشتر شود این هزینهها بیشتر می‌شوند. مثلاً کارخانه‌ای را فرض کنید که با هشت ساعت کار روزانه می‌تواند 100 هزار عدد محصول تولید کند اما تصمیم می‌گیرد که ساعت کاری را به دوازده ساعت برساند و در این حالت اضافه‌کاری کارگران یک هزینه‌ی متغیر محسوب میشود چون با ظرفیت تولید در ارتباط است، یا تجهیزات تولید از برق استفاده می‌کنند و با افزایش حجم تولید باید زمان بیشتری کار کنند و به همین علت هزینههای مصرف انرژی متغیر هستند، هر چند که بخشی از این هزینهها به‌صورت آبونمان است که ارتباطی با میزان مصرف ندارد و جزو هزینههای ثابت است.
نکته: هزینه متغیر وابسته به تعداد محصول است
بر خلاف هزینههای ثابت که برای محاسبه‌ی مجموعشان باید بازه‌ی زمانی را مشخص کنیم، هزینههای متغیر بر مبنای تعداد محصول تولید شده هستند و به عبارتی با تغییر ظرفیت تولید، این هزینهها در یک بازه‌ی زمانی مشخص تغییر می‌کنند در حالی‌که هزینههای ثابت به این موضوع وابسته نیستند.
مثال‌هایی از هزینه های متغیر
بخشی از هزینههای رایج یک واحد تولیدی که از نوع متغیر هستند:
- خرید مواد اولیه که با افزایش تولید زیاد میشود
- حمل‌ونقل مواد اولیه که با افزایش نوبت‌های سفارش دهی (متناسب با فضای انبار) زیاد میشود
- هزینههای توزیع
- مصرف انرژی (آب و برق و گاز و گازوئیل و بنزین)
- هزینه‌ی ابزارهای مصرفی مثل تیغه برش تراشکاری یا الکترو جوشکاری
- اضافه کاری و پورسانت کارکنان
- بیمه‌ی محصولات
- تعمیرات و نگهداری (آن بخشی که با کارکرد بیشتر دستگاه آسیب می‌بیند و بر اساس عمر مفید قطعات محاسبه میشود)
- هزینههای بسته‌بندی
محاسبه مجموع هزینهها
هزینه کل از رابطه زیر بدست میآید:
CT = (VC)T + (FC)T
CT : هزینه کل
(VC)T: جمع هزینههای متغیر
(FC)T: جمع هزینههای ثابت
گفتیم که هزینههای ثابت تابع زمان هستند یعنی برای محاسبه‌ی مجموعشان در رابطه‌ی بالا باید محدوده‌ی زمانی مشخصی در نظر گرفته شود اما هزینههای متغیر بر مبنای تعداد محصول هستند:
(VC)T = (VC)PU × Q
(VC)PU: مجموع هزینههای متغیر برای هر عدد محصول
Q: تعداد محصول
در نهایت مجموع هزینههای تولید به شکل زیر محاسبه میگردد:
CT = (VC)PU × Q + (FC)T